Grzegorz Smolar

---

Życiorys

Grzegorz Smolar, pierwotnie znany jako Hersz Smolar, był synem Dawida, który prowadził działalność jako producent wody sodowej. Jego wczesna edukacja zakończyła się na czterech klasach szkoły podstawowej, co miało miejsce przed 1917 rokiem. W latach 1918–1919, w miasteczku rodzinnym, zapoczątkował działalność lewicującej grupy młodzieżowej syjonistów, którą określił nazwą Związek Młodzieży Socjalistycznej.

W lipcu 1920 roku, w kontekście wojny polsko-bolszewickiej i po zajęciu Zambrowa przez Armię Czerwoną, Smolar stał się członkiem miejscowego Komitetu Rewolucyjnego. Skutkiem tego, po wyparciu bolszewików przez Polaków, stał się celem poszukiwań polskiej żandarmerii wojskowej. W odpowiedzi na sytuację, wyjechał do Warszawy, gdzie przyjął członkostwo w Komunistycznej Partii Robotniczej Polski.

Wkrótce przeniesiono go do Kijowa, gdzie objął funkcję sekretarza Wydziału Ekonomicznego Gubernialnego Komitetu Komsomołu, a również pełnił rolę sekretarza gazety „Młodzież Robotnicza”. Zainteresowania polityczne i społeczne poprowadziły go do dalszych studiów w sekcji żydowskiej Komunistycznego Uniwersytetu Mniejszości Narodowych Zachodu w Moskwie, biorąc pod uwagę, że była to instytucja mająca na celu kształcenie przyszłych działaczy partyjnych, szczególnie z krajów sąsiadujących z ZSRR.

W 1924, po śmierci Włodzimierza Lenina, został wydelegowany do Humańskiego Komitetu Okręgowego Komsomołu, gdzie ze zaangażowaniem organizował tzw. zaciąg leninowski do tej organizacji. Rok 1925 przyniósł mu przyjęcie do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików), a jego kariera przeniosła go najpierw do Charkowa, gdzie pracował jako redaktor „Młodej Gwardii”, a następnie do Moskwy.

W 1926 roku znalazł się w gronie członków Centralnego Żydowskiego Biura Komitetu Centralnego Komsomołu. Dwa lata później sekcja polska Kominternu wysłała go z Moskwy do Polski na działalność partyjną, gdzie osiedlił się w Wilnie, aby piastować stanowisko sekretarza komunistycznej młodzieżówki i później Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi. Jego działania w KPZB nie były jednak bezkonfliktowe – szybko został aresztowany z powodu politycznych sprzeczności i spędził trzy lata w więzieniu w wileńskich Łukiszkach.

W 1932 roku Smolar ponownie dołączył do KPZB, obejmując funkcje sekretarza na Baranowiczach i Słonimie, oraz w Białymstoku. Od 1934 roku pełnił rolę kierownika krajowej redakcji wydawnictw KC KPZB, publikując także teksty w jidysz. Jego drugi areszt w 1936 roku zakończył się 6-letnim wyrokiem, a wolność odzyskał w wyniku agresji ZSRR na Polskę oraz wkroczenia Armii Czerwonej, co umożliwiło mu podjęcie pracy jako redaktor sowieckiej gazety okupacyjnej „Białystokier Sztern” – organu Komitetu Obwodowego WKP(b) pisanym w jidysz.

W obliczu wydarzeń związanych z II wojną światową, w chwili ataku III Rzeszy na ZSRR przebywał w Mińsku. Po rozpoczęciu okupacji niemieckiej znalazł się w getcie mińskim, gdzie większość jego rodziny uległa zagładzie w czasie Holokaustu. Po zdobyciu przez Niemców, zdołał opuścić getto i został komisarzem politycznym w sowieckich oddziałach partyzanckich, w tym w Oddziale partyzanckim numer 106.

W 1946 roku, jako repatriant, powrócił do Polski, przynależąc najpierw do Polskiej Partii Robotniczej, później do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Jego kariera w kraju nabrała tempa, gdy rozpoczął pracę w Centralnym Komitecie Żydów Polskich, pełniąc funkcję kierownika Wydziału Kultury i Propagandy oraz będąc członkiem Prezydium. W latach 1949–1950 zwieńczył swe zadania jako przewodniczący CKŻP, przejmując rolę po Adolfie Bermanie, który zdecydował się na emigrację do Izraela.

Do 1962 roku Smolar pozostał przewodniczącym Zarządu Głównego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, a do 1968 kierował „Fołks Sztyme” – organem prasowym PZPR w jidysz. Jego zawodowa droga zakończyła się w 1968 roku, kiedy to w wyniku antysemickiej nagonki, którą wywołały wydarzenia marcowe, został usunięty z partii. Po tych wydarzeniach, w 1970 roku, opuścił Polskę, przeprowadzając się przez Paryż do Izraela, gdzie pracował w Bibliotece Narodowej w Jerozolimie oraz jako wykładowca na Uniwersytecie Telawiwskim. Tam zmarł w 1993 roku, pozostawiając w Polsce swoją żonę Walentynę.

Odznaczenia

Grzegorz Smolar, postać o bogatej biografii, był wielokrotnie uhonorowany przez władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej za swoją działalność w sowieckiej partyzantce w okresie 1943–1944. W niektórych biografiach można znaleźć informacje, że był członkiem Sztabu Zjednoczenia Partyzanckiego, który operował w południowej części Puszczy Białowieskiej.

Jednakże rzeczywistość jego działalności była związana z Puszczą Nalibocką oraz jej okolicami; nie można więc mówić o świadomym zniekształceniu faktów. W trakcie swoich działań otrzymał stopień wojskowy lejtnanta. Pod przybranym imieniem Jefim, pełnił rolę redaktora naczelnego pięciu gazet partyzanckich, które były publikowane w języku rosyjskim i jidysz.

W swoim życiu otrzymał liczne odznaczenia, w tym:

• Krzyż Partyzancki,
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy w roku 1948,
• Krzyż Walecznych, który zdobył w 1947 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.

Życie prywatne

Grzegorz Smolar w 1940 roku połączył swoje życie z Walentyną Najdus (1909–2004), która była jego żoną. W rezultacie tego związku przyszło na świat dwóch synów – Aleksander (ur. 1940) oraz Eugeniusz (ur. 1945). Ponadto, Smolar mógł się cieszyć z posiadania wnuków, którzy również wybrali interesujące ścieżki zawodowe.

Jego wnuki to: Monika Smolar (ur. 1966), psycholożka, która obecnie mieszka w Londynie, Piotr Smolar (ur. 1974), dziennikarz, osiedlony w Paryżu oraz Anna Smolar (ur. 1980), reżyserka teatralna znana zarówno we Francji, jak i w Polsce.

Bibliografia, linki

W bibliografii dotyczącej Grzegorza Smolara znaleźć można wartościowe pozycje, które rzucają światło na jego działalność oraz kontekst społeczno-polityczny, w którym się poruszał. Oto kilka istotnych tytułów:

• August Grabski: Działalność komunistów wśród Żydów w Polsce (1944-1949). Warszawa: Trio, 2004. ISBN 83-88542-87-7. Brak numerów stron w książce,
• Grzegorz Berendt: Życie żydowskie w Polsce w latach 1950-1956. Z dziejów Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2006. ISBN 83-7326-385-3. Brak numerów stron w książce,
• Smolar Grzegorz (Hersz; Hirsz) w Polski Słownik Judaistyczny ŻIH. jhi.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-13)].

---

Oceń: Grzegorz Smolar

---