Helena Czernek

---

Życiorys

Helena Czernek przyszła na świat jako córka Piotra Szostakiewicza oraz Władysławy z Krajewskich. Po zakończeniu szkoły podstawowej i średniej w Zambrowie, postanowiła kontynuować swoją edukację, uczestnicząc w kursie metodyczno-pedagogicznym, który odbył się w Białymstoku.

Od 1 października 1925 roku zaczęła pracować jako nauczycielka w małej wsi Góra, usytuowanej na Kresach Wschodnich. W latach 1931–1939 nauczała w szkole w Studankach. W okresie II wojny światowej, podczas swojego pobytu na Lubelszczyźnie, pełniła funkcję nauczycielki w Majdanie Wielkim, a w latach 1940–1942 prowadziła tam tajne nauczanie.

Po zakończeniu wojny, w 1944 roku, osiedliła się w Zambrowie, gdzie uczyła w szkole podstawowej oraz organizowała gimnazjum. Mieszkała tam aż do 1948 roku, po czym udała się na roczny urlop zdrowotny.

W 1948 roku Helena przeniosła się do Łomży. Krótko pracowała w Technikum Przemysłu Drzewnego oraz w szkole Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Od 1 września 1951 do 30 września 1972 roku kierowała Biblioteką Publiczną w Łomży, której status zmieniał się z Powiatowej na Powiatową i Miejską. Pod jej kierownictwem zbiory biblioteczne znacząco się zwiększyły, a także utworzyła liczne filie zarówno w Łomży, jak i w jej okolicach. Zainicjowała także kompletowanie zbioru Biblioteki Ziemi Łomżyńskiej. Po przejściu na emeryturę, na prośbę władz powiatowych, pracowała w bibliotece na pół etatu, gromadząc wydzielony księgozbiór naukowy aż do 1 marca 1991 roku.

Helena była również pomysłodawczynią Uniwersytetu Kultury, który działał w Łomży w latach 1963–1971, z którym współpracowały takie osobistości jak Witold Doroszewski, Stefan Herbst, Stanisław Lorentz, Julian Krzyżanowski oraz Witold Lutosławski. Ponadto powołała łomżyński oddział Towarzystwa Kultury Języka, którym kierowała od 1966 do 1981 roku. Współpracując z Polską Akademią Nauk, organizowała przez wiele lat obozy gwaroznawcze.

Na 23 maja 1970 roku, pod jej wpływem, utworzono w Łomży oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego, którego opiekunem został profesor Stanisław Herbst. W 1968 roku jej staraniom zawdzięczamy powstanie łomżyńskiego oddziału Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, które było prowadzone przez profesora Juliana Krzyżanowskiego.

Czernek zainicjowała utworzenie Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów w 1975 roku, którego pierwszym prezesem został profesor Józef Babicz z IHNiT PAN. Pełniła również funkcję sekretarki naukowej towarzystwa w latach 1975–1991. Dzięki jej bibliofilskiej pasji towarzystwo zdobyło wiele cennych publikacji, starodruków i dokumentów, w tym księgozbiór profesora Piotra Bańkowskiego liczący 3000 woluminów, który został przekazany na mocy testamentu. W wyniku jej starań wydano około 30 książek, w tym „Studia Łomżyńskie”. Organizowała również seminaria doktoranckie w różnych dziedzinach, co przyczyniło się do uzyskania stopnia doktora przez 11 osób w takich dziedzinach jak weterynaria, historia, psychologia i językoznawstwo.

Helena Czernek była inicjatorką ogólnopolskiego konkursu muzycznego na piosenkę o Łomży, dzięki czemu powstał utwór „My z Łomży” z tekstem Janusza Odrowąża-Pieniążka oraz muzyką Romualda Żylińskiego, który po raz pierwszy został wykonany przez Hankę Bielicką w 1968 roku i do tej pory towarzyszy licznym wydarzeniom w mieście.

Dzięki jej zaangażowaniu, w Łomży powstały pomniki Jakuba Wagi (1967), Zygmunta Glogera (1973) oraz Bohdana Stefana Winiarskiego (1987). Helena aktywnie działała na rzecz powołania oraz rozwoju uczelni wyższej w Łomży. W rezultacie w 1988 roku powstał Oddział Zamiejscowy Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie.

Zmarła i została pochowana na Cmentarzu Katedralnym w Łomży.

Rodzina

Helena Czernek przyszła na świat jako córka Piotra Szostakiewicza (1868-1950) oraz Władysławy z Krajewskich (1877-1958), co znaczy, że och nurt rodzinny ma głębokie korzenie i niezwykłą historię. Jej rodzinę tworzyło czworo rodzeństwa, w skład którego wchodzili:

• Zofia Łupińska (1900-1985),
• Kazimierz Szostakiewicz (1902-1912),
• Hieronim Szostakiewicz (1904-1989),
• Marian Szostakiewicz (1906-1996).

Helena, jako osoba kształtująca swoje życie w bogatym kontekście rodzinnym, wyszła za mąż za Bogusława Czernka, co otworzyło przed nią nowe drogi i możliwości.

Publikacje

Helena Czernek jest autorką kilku istotnych publikacji, które przyczyniają się do rozwoju literatury i sztuki w Polsce.

• Exlibrisy łomżyńskiej biblioteki i drzeworyty, Łomża 1977,
• Drzeworyty Antoniego Jana Gołębniaka, Łomża 1985.

Odznaczenia

W uznaniu jej nieocenionych zasług, Helena Czernek otrzymała szereg odznaczeń oraz orderów, które potwierdzają jej znaczący wkład w rozwój kultury i społeczności lokalnej.

• 1954: Medal 10-lecia Polski Ludowej,
• 1962: Złoty Krzyż Zasługi,
• 1965: Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”,
• 1971: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• 1974: Medal 30-lecia Polski Ludowej,
• 1974: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• 1975: Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• 1984: Medal 40-lecia Polski Ludowej,
• 1987: wyróżniona tytułem Honorowego Obywatela Miasta Łomży.

Upamiętnienie

W dniu 21 kwietnia 2018 roku miało miejsce uroczyste odsłonięcie tablicy upamiętniającej Helenę Czernek na ścianie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łomży.

Tablica ta została stworzona przez Weronikę Adamowską, uznaną rzeźbiarkę z Łomży, która nadała tej pamiątce wyjątkowy charakter. Upamiętnienie to było możliwe dzięki wysiłkom inicjatorów, wśród których znaleźli się: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów oraz Miejska Biblioteka Publiczna w Łomży.

W 2021 roku w tej samej bibliotece zorganizowano wystawę poświęconą Helenie Czernek. Ekspozycja ta składała się z różnorodnych materiałów, w tym zdjęć udostępnionych przez Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów oraz z artykułów prasowych i fragmentów książek, które przybliżały życie oraz działalność tej wyjątkowej osobowości.

---

Oceń: Helena Czernek

---