Antoni Sebastian Dembowski

---

Życiorys

Antoni Sebastian Dembowski był rodzonym synem Floriana Dembowskiego, który pełnił funkcję sędziego ziemskiego płockiego i był szlachcicem herbu Jelita, oraz Ewy z Ciechanowieckich. W jego rodzinie odnajdziemy również znane postacie, takie jak jego bracia: Mikołaj Dembowski, biskup kamieniecki, oraz Jan Dembowski, biskup sufragan włocławski.

Uzyskał formalne wykształcenie w jezuitach, kształcąc się w miejscowościach takich jak Pułtusk, Płock oraz Warszawa. Po ukończeniu edukacji, Antoni podjął pracę w kancelarii ziemskiej z siedzibą w Czersku. W latach 1700–1705 związany był z dworem kanclerza wielkiego koronnego, a jednocześnie biskupa warmińskiego, Andrzeja Chryzostoma Załuskiego.

W wyniku swojego zaangażowania w tajne ustalenia z Rosją oraz Prusami, w 1705 roku został aresztowany przez Sasa i uwięziony w Dreźnie, gdzie zgromadził się z kanclerzem. Po uwolnieniu, objął posadę sekretarza podkanclerza Jana Szembeka. W czasach konfliktu między Augustem II a Stanisławem Leszczyńskim, Antoni pozostał lojalnym zwolennikiem obozu saskiego.

W 1713 roku wyjechał do Wiednia, pełniąc rolę sekretarza w poselstwie przy Krzysztofie Szembeku, biskupie inflanckim. W trakcie tej podróży zwiedził wiele krajów, w tym Niemcy, Włochy, Francję oraz Holandię. W 1716 roku nastąpiły dalsze awanse – został sekretarzem królewskim i przeniósł się z dworem królewskim do Saksonii. W 1725 roku związał się małżeństwem z Salomeą Zuzanną Rupniewską.

Dembowski zyskał szereg zaszczytów, a w 1730 roku objął funkcję referendarza koronnego. Wspierając politykę dynastii saskiej, został posłem na sejm z województwa płockiego w 1729 roku oraz z ziemi warszawskiej na sejm w 1730 roku. W 1733 roku uczestniczył w sejmie konwokacyjnym jako poseł województwa płockiego. Został także członkiem konfederacji generalnej, która zawiązała się 27 kwietnia 1733 roku.

Po zmarłym Auguście II, Dembowski był aktywnym zwolennikiem kandydatury Augusta III i objął obowiązki referendarskie na jego dworze. Posiadał również tytuły starosty tymbarskiego, będzińskiego oraz płockiego. Jako duchowny został wyświęcony dopiero w 1735 roku, mając 53 lata, po żałobie po śmierci żony Salomei. W tym samym roku podpisał uchwałę Rady Generalnej konfederacji warszawskiej.

6 maja 1737 roku Dembowski został biskupem płockim, a później, 18 grudnia 1752 roku, biskupem kujawskim, jednak nie zrezygnował z działalności politycznej. W dniu 10 lipca 1737 roku podpisał we Wschowie konkordat ze Stolicą Apostolską. W 1748 roku uhonorowany został Orderem Orła Białego. Działał na rzecz duszpasterstwa, promując kult Męki Pańskiej, a także stanowczo występował przeciwko masonerii.

W sferze publicznej Antoni Dembowski wspierał politykę dynastii saskiej. Z jego małżeństwa z Salomeą Zuzanną Rupniewską pochodził syn, Stefan Florian Dembowski, który żył w latach 1728-1802.

Twórczość

Ważniejsze utwory

Antoni Sebastian Dembowski, znany jako ważna figura w polskiej literaturze, zrealizował wiele przemyślanych prac, które wpływały na współczesne myślenie polityczne i społeczne. Wśród najbardziej znaczących publikacji znajdują się:

• „List poufny”, wydany w latach 1731-1734, był broszurą krytyczną skierowaną przeciwko S. Leszczyńskiemu,
• „Refleksje przyjaciela nad Przestrogą braterską”, również z lat 1731-1734, która miała podobny cel jako poprzedni utwór,
• „Mowa… przy zaczęciu sądów relacyjnych”, opublikowana w 1735 roku przez J. Daneykowicza Ostrowskiego w „Swadzie polskiej i łacińskiej” (tom 1), w Lublinie 1745,
• „Recta dioecesoes Plocensis visitandae ratio”, wydana w Warszawie w 1739 roku,
• Około roku 1740 Dembowski naszkicował dzieło dziesięcioarkuszowe, które zostało później rozwinięte przez J.B. Steinhäusera w traktat „De l’état et du gouvernement politique de la République” z 1744 roku,
• Wyciąg z tego traktatu opublikowano pod tytułem „Mémoires sur le gouvernement de la Pologne” w Mannheim w 1759 roku i wznowiono w Amsterdamie w 1770 roku,
• Dodatkowo, przetłumaczenie traktatu na niemiecki nosi tytuł „Grundriss der heutigen Staatsverfassung von Polen”, co miało miejsce w Frankfurcie nad Menem w 1763 roku,
• „Mowa… na sejmie 1740”, która z kolei ukazała się dzięki J. Daneykowiczowi Ostrowskiemu w Lublinie, tom 1, w 1745 roku,
• Broszura „Le Mal endémique des francs-maçons”, wydana 8 czerwca 1745 roku,
• „Refleksja z sumariuszem trzech części dowodów o przyjściu Mesjasza” w książce F.A. Kobielskiego „Światło na oświecenie narodu niewiernego, to jest kazania w synagogach żydowskich miane”, Lwów 1746,
• „Punkt honoru” z 1749 roku, który jest satyrą,
• „Statuta episcopatus Cujaviensis”, opublikowane w Warszawie w 1756 roku,
• „Komedie polskie”, rękopis przechowywany w Bibliotece Załuskich,
• „Wspomnienia”, z fragmentami ogłoszonymi w Dzienniku Warszawskim w 1854 roku, nr 253-255.

Przekłady

Dembowski zajął się także tłumaczeniem dzieł, co wzbogaciło polską literaturę. Jego najsłynniejszym przekładem są:

• „Godzinki męki Pana naszego Jezusa Chrystusa z proroctw i z pisma Starego Testamentu złożone, a na wzór godzin kościelnych rozłożone”, przetłumaczone na język polski i opublikowane w Gdańsku w 1743 roku.

Materiały

Warto również zwrócić uwagę na materiały dotyczące życia Dembowskiego. Wśród nich znajdują się:

• Autobiografia, przechowywana w Bibliotece Krasińskich jako rękopis 3967,
• Materiały rękopiśmienne z Biblioteki Czartoryskich, Teki Szembeka, 446-520; Archiwum Drezdeńskie; oraz Biblioteka Jagiellońska, rękopis nr 6287.

---

Oceń: Antoni Sebastian Dembowski

---